Δέκα θέσεις της ΔΗΜΑΡ για την ενίσχυση της έρευνας

Η μεταρρύθμιση στο χώρο της έρευνας

Η ενίσχυση του ερευνητικού πνεύματος αποτελεί κεντρική επιλογή του κόμματος μας.  Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από μια εκρηκτική παραγωγή νέας γνώσης και ανάπτυξη τεχνολογιών  σε πολλούς τομείς παράλληλα (επιστήμες ζωής, πληροφορική,  ηλεκτρονική, νέα υλικά, επικοινωνίες). Ανάπτυξη η οποία  δημιουργεί νέες δυνατότητες αλλά θέτει και νέα, σύνθετα κοινωνικά ζητήματα (βιοηθική, περιβάλλον, αναδιανομή πόρων, καταμερισμός εργασίας) τα οποία επανατοποθετούν τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες  ως βασικούς συντελεστές κατανόησης των σύγχρονων κοινωνιών και διαμόρφωσης πολιτικών.

Το κόμμα μας πιστεύει ότι η έρευνα και καινοτομία είναι βασικοί τομείς στους οποίους θα πρέπει να επενδύσουμε ως στρατηγική επιλογή εξόδου από την σημερινή κρίση. 

Στις κοινωνίες μας ο δημόσιος τομέας αναλαμβάνει την κύρια ευθύνη μετάδοσης της συσσωρευμένης γνώσης,, διαμέσου του εκπαιδευτικού συστήματος,  καθώς της διεύρυνσης των γνωστικών οριζόντων με κύριο μηχανισμό το δημόσιο ερευνητικό σύστημα.  Η καινοτομία αποτελεί τη βάση παραγωγής νέων προϊόντων, υπηρεσιών και μεθόδων στον ιδιωτικό τομέα.

Οι δύο κύριοι πυλώνες του δημόσιου ερευνητικού συστήματος είναι τα  ΑΕΙ (πανεπιστήμια και ΤΕΙ) και ο, υπό την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας,  ερευνητικός ιστός. Ο ιδιωτικός ερευνητικός τομέας αποτελείται από τα ερευνητικά τμήματα των ιδιωτικών επιχειρήσεων και μικρό αριθμὀ ιδιωτικών κοινωφελών ιδρυμάτων.

Δεν θα ήταν υπερβολή αν διατυπώναμε την άποψη ότι το ελληνικό ερευνητικό σύστημα υφίσταται και έχει διακριτή παρουσία στον παγκόσμιο ερευνητικό χάρτη  κυρίως λόγω των πόρων που έχουν εισρεύσει στη χώρα μας μέσω των ανταγωνιστικών και διαρθρωτικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Στο δημόσιο ερευνητικό σύστημα υπάρχουν αρκετές εστίες αριστείας  και στον παραγωγικό τομέα αντίστοιχες εστίες καινοτομίας. Ο βαθμός ενσωμάτωσης όμως της καινοτομίας στην παραγωγή νέων βιομηχανικών προϊόντων είναι χαμηλός με αποτέλεσμα στη χώρα μας να κυριαρχεί ο τομέας της παροχής υπηρεσιών. Δεδομένου ότι την τελευταία δεκαετία δεν υπήρξε ουσιαστική προσπάθεια διαμόρφωσης εθνικού στρατηγικού σχεδίου έρευνας και ανάπτυξης, σήμερα είναι επιτακτικός ο συντονισμός σε εθνικό επίπεδο, η ανάδειξη των εστιών αριστείας και καινοτομίας και η διάχυση του ερευνητικού πνεύματος  ως συστατικού στοιχείου του εκπαιδευτικού μας συστήματος.

Η εθνική στρατηγική όπως την αντιλαμβάνεται ο δικός μας πολιτικός χώρος κωδικοποιείται ως “ενιαίος χώρος εκπαίδευσης και έρευνας” και σχηματικά περιλαμβάνει το ακόλουθο τρίπτυχο:

• Ένα οικουμενικό πρότυπο παιδείας, που συνθέτει αρμονικά τη μεταβίβαση της εκάστοτε συσσωρευμένης γνώσης στις νέες γενιές με τη διεύρυνση των οριζόντων της γνώσης, μέσω της συνεχούς αναζήτησης, της αμφισβήτησης, της πειραματικής διαδικασίας και του έλλογου συνειρμού.
• Την οριζόντια διαμόρφωση ενός ενιαίου ερευνητικού χώρου που θα ενθαρρύνει την αλληλεπίδραση και τη συνέργεια μεταξύ ΑΕΙ, Ερευνητικών Κέντρων (ΕΚ) και του κοινωνικού και παραγωγικού ιστού.
• Ειδικότερα για το τριτοβάθμιο σύστημα εκπαίδευσης και το αντίστοιχο της έρευνας, τη διαμόρφωση δύο λειτουργικά ισοτίμων και συμπληρωματικών συστημάτων, που το κάθε ένα διατηρεί τα δικά του, αυτόνομα χαρακτηριστικά

Επιτρέψτε μου τώρα να καταθέσω 10 Θέσεις για την  ενίσχυση της έρευνας, που έχουμε επεξεργαστεί ως ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ. Ανοικτές πάντα σε μια ευρύτερη συζήτηση:

1. Η συνολική εθνική ερευνητική προσπάθεια στην οποία εμπλέκονται τα δημόσια ερευνητικά εργαστήρια, τα εργαστήρια των μεγάλων επιχειρήσεων, καθώς και αυτά των μικρομεσαίων, θα πρέπει να αποτελεί το αντικείμενο συντονισμού των εμπλεκομένων υπουργείων υπό την αιγίδα μιας τελικής εποπτείας την οποία θα ασκεί το νέο Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Τεχνολογίας. Οι θρησκευτικές υποθέσεις μεταφέρονται στο Υπουργείο Πολιτισμού.
2. Ουσιαστική και ριζική αναδιάρθρωση του ερευνητικού ιστού. Η αναδιάρθρωση αυτή σε πρώτη φάση θα πρέπει να στοχεύει στο σύνολο των Ερευνητικών Κέντρων και φορέων από όλα τα Υπουργεία με στόχο την κατάργηση των αλληλοεπικαλύψεων και τον συντονισμό του συστήματος. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εποπτεία όλων των ερευνητικών φορέων και δραστηριοτήτων από τη ΓΓΕΤ, με ενιαίο νομοθετικό – θεσμικό πλαίσιο. Σημαντικό ζήτημα αποτελεί και η αναδιάρθρωση του ιστού των ΑΕΙ. Η πολιτική αυτή στοχεύει σε οικονομία και αποτελεσματικότητα κλίμακας, λειτουργική ενοποίηση, συντονισμό του συνόλου του δημόσιου επιστημονικού δυναμικού της χώρας, και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ερευνητικών μονάδων.
3. Εκκινώντας από την αρχή ότι η ανάδειξη της αριστείας προϋποθέτει την δημοκρατική οργάνωση της εσωτερικής ζωής των Ερευνητικών Κέντρων και των ΑΕΙ, είμαστε υπέρ της ενίσχυση της αυτονομίας των Ερευνητικών Κέντρων και την καθοριστική συμμετοχή του ερευνητικού δυναμικού στα όργανα διοίκησης. Το σημερινό μοντέλο διοίκησης των ινστιτούτων  χαρακτηρίζεται από ισχυρά στοιχεία συγκεντρωτισμού τα οποία θα πρέπει να  παραχωρήσουν τη θέση τους σε πιο δημοκρατικές μορφές οργάνωσης.
4. Συμπληρωματικό στοιχείο της αυτονομίας αποτελούν οι εξωτερικοί μηχανισμοί αξιολόγησης, αποτίμησης επιδόσεων και λογοδοσίας προς τον Έλληνα και Ευρωπαίο πολίτη που καταβάλει το τίμημα. Ο ερευνητικός ιστός της ΓΓΕΤ έχει υπερ-εικοσαετή παράδοση εξωτερικών αξιολογήσεων από διεθνής επιτροπές κριτών. Τα δεδομένα όμως των αξιολογήσεων ουδέποτε αξιοποιήθηκαν από την πολιτεία ως στοιχεία άντλησης συμπερασμάτων για τη διαμόρφωση ερευνητικής πολιτικής και την δυναμική αναδιάταξη δυνάμεων ώστε να ανταποκρίνονται στην ανάπτυξη των επιστημών. Είμαστε υπέρ της συστηματικής εξωτερικής αξιολόγησης ΑΕΙ και ΕΚ από ενιαία αρχή ώστε να μεγιστοποιηθεί ο εθνικός συντονισμός.
5. Πολλαπλασιασμός των διαύλων αλληλεπίδρασης μεταξύ ΑΕΙ και ΕΚ ώστε η κινητικότητα να μην περιορίζεται σε ένα μικρό αριθμό πρωτοβάθμιων καθηγητών, που επιθυμούν να ασκήσουν καθήκοντα Δ/ντων, Ινστιτούτων αλλά να  πολλαπλασιάζει τα συνεργατικά σχήματα (μεταπτυχιακά, κοινά ερευνητικά προγράμματα, αξιοποίηση υποδομών κ.λ.π.) κυρίως στις νεώτερες βαθμίδες. Θεσμική και μισθολογική κατοχύρωση του ερευνητή των δημόσιων ερευνητικών κέντρων που εποπτεύονται από το ΥΠΔΒΜΘ, ως δημόσιου λειτουργού.
6. Διαμόρφωση μητρώου ερευνητικών υποδομών των δημόσιων ερευνητικών εργαστηρίων και αντίστοιχου μητρώου των καινοτομικών επιχειρήσεων. Ενθάρρυνση των πρωτόκολλων συνεργασίας  κατά τρόπο που θα εξασφαλίζεται το αμοιβαίο όφελος.
7. Δέσμευση για σαφές εθνικό πρόγραμμα έρευνας το οποίο θα περιλαμβάνει τακτική προκήρυξη προγραμμάτων για :

-          ελεύθερη έρευνα για τη διεύρυνση των γνωστικών ορίων

-          στοχευμένη έρευνα για την ενἰσχυση της καινοτομίας στην παραγωγική διαδικασία

-           έρευνα στους τομείς της οικονομίας, των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών με στόχο της επίλυση κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων και τη διαμόρφωση πολιτικών

8. Σταδιακή αύξηση της Ακαθάριστης Εθνικής Εγχώριας Δαπάνης (ΑΕΕΔ) για έρευαν ώστε σταδιακά να μεταβούμε από τη σημερινή κατάσταση (~0.57% του ΑΕΠ) προς τον μέσο κοινοτικό όρο (1.84% ΑΕΠ).  Η προσπάθεια αυτή αφορά τόσο τον δημόσιο τομέα όσο και τον ιδιωτικό.
9.  Ενίσχυση του θεσμού των τεχνολογικών πάρκων και ενθάρρυνση δημιουργίας spin off εταιρειών. Στον τομέα αυτό απαιτούνται διορθωτικές κινήσεις ώστε να περιοριστούν τα φαινόμενα κατάχρησης δημόσιου πλούτου. Η πολιτεία οφείλει να ενισχύσει το καινοτόμο πνεύμα με την παραχώρηση διευκολύνσεων προς ομάδες νέων ερευνητών, για περίοδο 4-5 έτη,  με παραχώρηση κυψελίδων στα τεχνολογικά πάρκα,  επιδότηση του κόστους προσωπικού, φορολογικές ελαφρύνσεις,  διευκόλυνση πρόσβασης σε υποδομές κ.λ.π.
10. Συμβολή στην ενίσχυση του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου εκπαίδευσης και έρευνας και αύξηση του κοινοτικού προϋπολογισμού για την έρευνα. Ενίσχυση της εξωστρέφειας του ερευνητικού συστήματος και των στοιχείων καινοτομίας στις επιχειρήσεις.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι σε πείσμα των καιρών η χώρα μας ζει περίοδο ερευνητικής άνοιξη. Παρά την χρόνια απουσία δημόσιου ενδιαφέροντος και συγκροτημένης ερευνητικής πολιτικής η ερευνητική κοινότητα στα ΑΕΙ , τα ΕΚ και τις επιχειρήσεις, διαμέσου της αξιοποίησης κυρίως των ευρωπαϊκών πόρων,  έχει να επιδείξει σημαντικές εστίες αριστείας και καινοτομίας. Εμείς το γνωρίζουμε αυτό.

 Ο ερευνητικός χώρος είναι ένας από αυτούς που θα πρέπει άμεσα να αξιοποιηθεί στην σημερινή αναγκαία αναγεννητική προσπάθεια που πρέπει να αναληφθεί από τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις.